Roztoczański Park Narodowy i inne

4,4K

Zwiedzanie Roztoczańskiego Parku Narodowego

Miejscowy klimat sprzyja wyprawom. Lato trwa ponad 100 dni, a najwięcej słońca przypada na miesiące wakacyjne. Od początku czerwca do końca sierpnia występują także najdłuższe okresy bez opadów, zarazem jednak deszcze w tym czasie stanowią aż 40% całorocznych. Są one wprawdzie krótkie, ale gwałtowne.

Wśród tras udostępnionych turystom wyróżniają się krótkie ścieżki:

• przyrodnicza na Bukową Górę,
• historyczno-przyrodnicze do Wojdy i na wzgórze Polak,
• poznawcze: na wzgórze Niedźwiedź i na Piaseczna Górę,
• a także ścieżka prowadzącą wydmą do stawów „Echo”.

Obszar parku przecinają szlaki turystyczne:

• „centralny” (niebieski),
• „krawędziowy” (czerwony),
• „roztoczański” (żólty),
• oraz szlak zielony „im. A. Wachniewskiej”, prowadzący dookoła lasów RPN (Zwierzyniec – Florianka).
• Dostępna jest również znakowana żółto ścieżka rowerowa Zwierzyniec – Florianka – Górecko Stare.

W okresie wakacji teren RPN jest patrolowana przez Roztoczańską Konną Straż Ochrony Przyrody.

Wejście na trasy Roztoczańskiego Parku Narodowego

Punkty sprzedaży kart wstępu na teren RPN:

1.     Punkt Informacji Tury stycznej obok Ośrodka Edukacyjno-Muzealnego (przy parkingu OEM)

czynny jest codziennie :

• w okresie 1.IV – 31.X w godzinach   8³⁰ – 16³⁰    (kasa czynna do godz. 16⁰⁰)
• w okresie 1.XI – 31.III w godzinach  8³⁰ – 15⁰⁰

2.     Izba Leśna w soboty i niedziele w godz. 10⁰⁰-17⁰⁰ od maja do końca września

czynna:

• w okresie od 1.V do 30.VI oraz od 1.IX do 31.X w soboty i niedziele w godzinach 9⁰⁰–17⁰⁰,
• w okresie od 1.VII do 31.VIII czynna codziennie z wyjątkiem poniedziałków w godzinach 9⁰⁰–17⁰⁰
• w innych terminach po zgłoszeniu w Punkcie Informacji Turystycznej przy Ośrodku Edukacyjno-Muzealnym.

Adres: 
ul. Plażowa 2 
22-470 Zwierzyniec 
tel.: 84 687 20 66
84 687 20 70
84 687 22 86

POWOŁANIE

Pierwsza próba powołania Roztoczańskiego Parku Narodowego – RPN -została podjęta w 1939 r., w ostatnim okresie istnienia Ordynacji Zamojskiej. Miał on objąć lasy ciągnące się wzdłuż doliny Wieprza od Krasnobrodu do Kawęczynka. Wtedy plany pokrzyżowała wojna. Ostatecznie park został utworzony 10 V 1974 r. na terenach leśnych w okolicy Zwierzyńca, zwanych Lasami Zwierzyniecko-Kosobudzkimi, jako trzynasty park narodowy w Polsce. Na jego bogato zróżnicowany krajobraz składają się zalesione wzgórza porozcinane szerokimi, piaszczystymi dolinami rzeki Wieprz i strumienia Świerszcz. We wsch. części parku występują głębokie wąwozy lessowe. Różnice w wysokości dochodzą do 100 m. Powierzchnia parku pierwotnie obejmowała 4800 ha, a obecnie 8481,76 ha, z czego aż 93% stanowią lasy. W większości zachowały one swój naturalny charakter, są przy tym silnie zróżnicowane drzewostanowo i siedliskowo. Przebiega tędy płn.-wsch. granica zwartego występowania buka zwyczajnego, jodły pospolitej, klonu, jaworu i lipy szerokolistnej. W parku zachowało się wiele gatunków roślinności o charakterze reliktowym. Oprócz gatunków środkowoeuropejskich występują także rośliny górskie (np. narecznica szerokolistna, porzeczka alpejska, wilczomlecz migdałolistny), północne (np. zimoziół północny), płd.-wsch. (np. ciemiężyca czarna, storczyk kukawka) i atlantyckie (np. widłak torfowy). Interesująca jest także fauna. Roztoczański Park Narodowy znany jest z hodowli dzikich koni leśnych, tzw. koników polskich. Z innych osobliwości warto wspomnieć o wężu eskulapa. Zobaczyć go można było niegdyś w okolicy wzniesień Nart i Tartaczna Góra, w ostatnich latach nie stwierdza się jednak już jego występowania.

Teren parku znajduje się na styku czterech krain: Roztocza Środkowego, Roztocza Zachodniego, Równiny Biłgorajskiej (szerzej Kotliny Sandomierskiej) i Padołu Zamojskiego (szerzej Wyżyny Lubelskiej). Na zboczach i wierzchowinach dominują gleby brunatne, płowe i rędziny. Dużą powierzchnię zajmują gleby bielicowe i rdzawe. W dolinach rzecznych dominują gleby bagienne i torfowe.

Park otoczony jest otuliną, czyli strefą ochronną, którą stanowi kilkukilometrowy pas wokół granic RPN. Co ważne, jej walory przyrodnicze i krajobrazowe zbliżone są do warunków panujących w parku narodowym.

Mimo znacznego zalesienia, obszary wewnątrz parku – poza dolinami rzecznymi Wieprza i Świerszcza – pozbawione są wód powierzchniowych, a to za sprawą przepuszczalnego podłoża. Osobliwość stanowi przy tym potok Świerszcz, mający swe źródła w torfowiskach w płd. części parku. Przed ujściem do Wieprza w Zwierzyńcu na jego biegu utworzono sztuczne stawy – Echo, Czarny, Florianka i Kościelny.

Zespoły leśne w Roztoczańskim Parku Narodowym

Znajduje się tu ponad 400 drzew pomnikowych. Jodły osiągają 50 m wysokości i 3,5 m obwodu, niewiele ustępują im buki (odpowiednio: 42 i 3 m). 58% powierzchni leśnej parku zajmuje sosna, 20% jodła, 15% buk, występują także: olsza, świerk, modrzew, brzoza, lipa, grab, wiąz, dąb, jawor, jesion, klon i jarzębina. Wyróżnia się 19 zespołów i 2 zbiorowiska leśne: od torfowisk – przez olsy, łęgi i grądy – do borów. Najcenniejsze to bór jodłowy i buczyna karpacka. Zespoły te są charakterystyczne dla regla dolnego Karpat.

Bór jodłowy zajmuje blisko 8% powierzchni RPN. Porasta dolne fragmenty zboczy i obniżenia pomiędzy wzniesieniami. Jego głównym składnikiem jest wilgotny i cienisty las jodłowy z domieszką świerka, a w partii górnej buka. Warstwę krzewów stanowi podrost jodłowo-świerkowy, wyżej pojawiają się buk i grab, zajmując do 50% pokrycia. W runie najwięcej jest szczawiku zajęczego i konwalijki dwulistnej. W przeszłości zespół ten dominował na Roztoczu, został jednak w znacznej części wycięty. Jego miejsce zajęły monokultury sosnowe, stanowiące obecnie aż 28% powierzchni parku.

Buczyna karpacka zajmuje blisko 25% powierzchni RPN, porastając szczyty, górne partie zboczy wzniesień, a także jary śródleśne. Umiarkowanie wilgotne siedliska porasta stary drzewostan bukowo-jodłowy z domieszką kłonu i jaworu, a w niższej warstwie drzew – grabu. Do 90% pokrycia zajmuje silnie rozwinięta warstwa krzewów, na którą składają się buk i grab. Runo występuje płatami i jest bardzo słabo wykształcone.

Bór sosnowy najpowszechniejszy zespół leśny parku, a także całego Roztocza. Dominująca w warstwie drzew sosna rośnie w siedliskach suchych bądź pośrednich pomiędzy suchymi a wilgotnymi. Drzewostany te są widne i świetliste. W warstwie krzewów obecne są świerk, jodła, kruszyna, w warstwie runa dominuje borówka czarna.

W skład parku weszło 12 wcześniej istniejących rezerwatów, w tym 9 rezerwatów leśnych: Bukowa Góra, Obrocz, Nart, Czerkies, Jarugi, Krzywionka, rezerwat im. prof. Z. Czubińskiego, Zwierzyniec i Kamienna Góra oraz 3 rezerwaty florystyczne: Maziarki, Stoki nad Wieprzem i Bór sosnowy na stokach. Wcielając wymienione rezerwaty do RPN, część z nich zlikwidowano, uznając, że wystarczający jest sam status przynależności do parku narodowego. Pozostałe obecnie określa się jako obszary (strefy) ochrony ścisłej. Są to:

Bukowa Góra – chroni się tu las naturalny z udziałem jodły, buka i świerka. Rozciąga się on od dna doliny Wieprza do wysokiej wierzchowiny. Poprowadzono tędy ścieżkę przyrodniczą na szczyt Bukowej Góry i ścieżkę spacerową na Piaseczna Górę.

Nart i Czerkies – dwie strefy ochrony ścisłej (niegdyś połączone w jeden rezerwat) zajmujące bogato urzeźbioną wysoką wierzchowinę. Różnica poziomów – od doliny do szczytu – przekracza 90 m. Zostały utworzone dla zachowania 13 zróżnicowanych florystycznie i siedliskowo zbiorowisk leśnych, w tym głównie dużych płatów buczyny karpackiej. Gatunkami dominującymi są buk, jodła i grab. Występują okazałe, pomnikowe jodły o wysokości ponad 50 m i obwodzie ponad 3 m, a także sosny wznoszące się na ponad 40 m.

Jarugi – ochronie podlega tu zespół buczyny karpackiej. Gatunkiem panującym jest buk, obecny we wszystkich swych stadiach rozwojowych. Nieco rzadziej występuje jodła, a najczęstszą domieszkę stanowią lipy. Wiele drzew osiąga rozmiary pomnikowe.

Międzyrzeki – obszar otoczony ochroną ścisłą od 1990 r., dla zachowania rozległych torfowisk wysokich i przejściowych, znajdujących się w płd. części parku.

Sumaryczna powierzchnia stref ochrony ścisłej w Roztoczańskim Parku Narodowym wynosi 805,11 ha (10% powierzchni parku). Ustanowiono także system obwodów ochronnych.

Parki krajobrazowe

Utworzono pięć parków krajobrazowych: Krasnobrodzki, Szczebrzeszyński, Puszczy Solskiej, Południoworoztoczański a także Lasów Janowskich (na jego terenie powstał jeden z pierwszych w Polsce Leśnych Kompleksów Promocyjnych). Powstanie także Transgraniczny Obszar Chroniony „Roztocze”, obejmujący całe Roztocze po obu stronach granicy.

Charakterystyka parków krajobrazowych:

• Krasnobrodzki Park Krajobrazowy. Zajmuje powierzchnię 9390 ha, obejmując pasmo zalesionych wzgórz wapiennych, wśród których znajduje się najwyższe wzniesienie Roztocza Środkowego – Wapielnia. Z nich wypływają Szum, Sopot i Potok Łosiniecki. Zbocza i dna dolin pokrywają piaski tworzące wysokie wydmy. Wiele tu lasów, w tym przepiękne drzewostany jodłowe i bukowe, które zobaczyć można m.in. w rezerwacie „Św. Rocha” (202,60 ha). Przez park przebiegają trzy szlaki turystyczne: zielony „im. W. Po-dobińskiej” (dawny „rezerwatów”), czerwony „partyzancki” i czarny „łącznikowy” (Nowiny – Krasnobród). Dodatkowo, w okolicy Krasnobrodu wyzna-kowano ścieżkę dydaktyczną (do Hutek) i dwie ścieżki spacerowe (do wsi Szur i do kapliczki w rezerwacie „Św. Rocha”).
• Szczebrzeszyński Park Krajobrazowy. Zajmuje powierzchnię 20 209 ha. Park ten otacza opieką system malowniczych, gęsto rozmieszczonych wąwozów lessowych Roztocza Zachodniego. Ich zbocza dochodzą do kilkunastu metrów. Na terenie parku znajduje się najwyższe wzniesienie Roztocza Zachodniego – Dąbrowa (344 m n.p.m.). Ochronie podlega także dolina rzeki Gorajec i bagno Tałandy. Teren ten przecinają szlaki: niebieski „centralny”, czerwony „partyzancki”, żółty „roztoczański” i czarny „łącznikowy” (Zwierzyniec – Lipowiec).
• Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej. Obejmuje 28 980 ha, głównie sosnowych drzewostanów Równiny Biłgorajskiej pomiędzy Józefowem, Narolem, Rudą Różaniecką a Osuchami. Puszcza Solska scharakteryzowana została w tym przewodniku oddzielnie.
• Południoworoztoczański Park Krajobrazowy. Zajmuje powierzchnię 20 376 ha (67% to lasy), obejmując prawie całą polską część Roztocza Wschodniego (dawniej częściej używano określenia Roztocze Południowe, do niego nawiązuje nazwa parku), w tym najwyższe po naszej stronie wzniesienia: Krągły Goraj i Wielki Dział. Ma tu swe źródła najpiękniejsza rzeka Roztocza – Tanew (rezerwat „Źródła Tanwi”, 186 ha). Osobliwość stanowi tzw. Diabelski Kamień w okolicy Werchraty. Atrakcyjność terenu podnoszą liczne przydrożne i śródleśne kapliczki, a także zabytkowe cerkwie. Obecnie teren parku przecinają trzy szlaki turystyczne: czerwony „wolnościowy” (prowadzący przez Krągły Goraj), zielony „im. św. Brata Alberta” przez Wielki Dział (na trasie rezerwat jałowca „Solokije”) i niebieski, pozwalający poznać schrony bojowe (popularnie bunkry) z tzw. „linii Mołotowa”.
• Park Krajobrazowy Lasy Janowskie (Leśny Kompleks Promocyjny Lasy Janowskie). Znajduje się już w całości poza obszarem Roztocza. Park zajmuje powierzchnię 39150 ha. Tereny te obejmują niezwykle zróżnicowane lasy (por. poniżej opis Lasów Janowskich), co stawia je na trzecim – pod względem atrakcyjności – miejscu w makroregionie lubelskim (zaraz po parkach narodowych Roztoczańskim i Poleskim). Prof. Dominik Fijałkowski z UMCS przygotował nawet projekt utworzenia na tym obszarze Janowskiego Parku Narodowego. Planowany park ma obejmować tereny leśne na płd. od Janowa Lubelskiego pomiędzy Lipą a Ujściem, a także bagno Imielty Ług. Przez Lasy Janowskie prowadzi fragment czerwonego szlaku „walk partyzanckich”, ponadto w okolicy Porytowego Wzgórza (miejsce jednej z największych bitew partyzanckich okresu II wojny światowej) wyznaczono kilka lokalnych szlaków znakowanych kolorami: niebieskim (Porytowe Wzgórze – Momoty Górne), zielono-czerwono-zielonym (prowadzący przez stanowiska bojowe na Porytowym Wzgórzu) i żółtym (szlak „historyczny janowski”: Porytowe Wzgórze – Batorz).

Puszcza Solska i Lasy Janowskie

PUSZCZA SOLSKA

Puszcza Solska zajmuje powierzchnie 124 000 ha i stanowi drugi co do wielkości kompleks leśny w Polsce. Większe (o 27 000 ha) są jedynie Bory Dolnośląskie, a porównywalny obszar zajmują jeszcze Puszcza Notecka, Bory Tucholskie, a także Puszcza Białowieska (jej część znajdująca się w obecnych granicach Polski). Puszczę Solską tworzy kompleks leśny Równiny Biłgorajskiej (Puszczańskiej, w tym Lasy Janowskie), a także część lasów Roztocza. Obszar pomiędzy Józefowem, Narolem, Rudą Różaniecką a Osuchami chroniony jest w Parku Krajobrazowym Puszczy Solskiej o powierzchni 28 980 ha. W pobliżu znajduje się inny potężny obszar leśny – Puszcza Sandomierska (o powierzchni 110 000 ha). Jeszcze w okresie średniowiecza stanowiła ona wraz z Puszczą Solską jeden zwarty kompleks leśny.

Na terenie Puszczy Solskiej, na grubych pokładach iłów mioceńskich zalegają utwory piaszczyste, zwykle w postaci tzw. wydm śródlądowych. W części płd. występują wyższe kępy (miejscami osiągające wysokość ponad 200 m n.p.m.), gdzie odsłaniają się iły z pokrywą żwirów. Najczęściej spotykanym zbiorowiskiem leśnym jest bór, w którym gatunkiem dominującym jest sosna, tworząca w wielu miejscach monokultury. Na glebach piaszczystych występują także dąb, jodła, buk, brzoza, lipa, klon, grab, w dolnym piętrze leszczyna i jałowiec, a na terenie podmokłym olsza. W miejscach mniej dostępnych zachowały się naturalne zespoły leśne, w tym rosnące na lessach szczególnie cenne drzewostany jodłowe. Wśród fauny występuje bączek, perkoz rdzawoszyi, bocian czarny, nietoperz, orlik krzykliwy, żołędnica, wydra. Na torfowiskach zatrzymuje się żuraw. Szczególnie pięknie prezentują się doliny rzeczne na granicy Równiny Biłgorajskiej i Roztocza wraz z seriami małych wodospadów chronionych w rezerwatach krajobrazowych „Nad Tanwią” (41,33 ha, okolice Rebizantów), „Czartowe Pole” (63,71 ha, okolice Hamerni) i „Szum” (16,96 ha, okolice Górecka).

Atrakcją przyrodniczą Puszczy Solskiej są rozległe torfowiska (głównie wysokie i przejściowe) i bagna pełniące rolę ogromnego zbiornika retencyjnego, z którego wypływają liczne potoki. Interesujące są również śródwydmowe jeziorka i bezodpływowe zastoiska, leżące na piaszczystych pofałdowaniach terenu, zwane smugami. Torfowiska porastają żurawiną, głogiem, leszczyną, jałowcem, dereniem, bzem, a także czarną jagodą. Występuje wiele rzadkich gatunków roślin, jak rosiczka okrągłolistna i długolistna, widłak torfowy czy kosaciec syberyjski. Na tym terenie funkcjonuje kilka rezerwatów torfowiskowych, m.in. „Obary” (82,25 ha) w pobliżu miejscowości Dąbrowica, i „Nowiny” (5,86 ha, koło wsi o tej nazwie).

LASY JANOWSKIE

Część kompleksu leśnego Puszczy Solskiej, położonego na płd. od Janowa Lubelskiego określa się jako Lasy Janowskie. Utworzono tu Park Krajobrazowy (39 150 ha), a następnie Leśny Kompleks Promocyjny. Jego przeważającą część zajmują bory sosnowe, z enklawami lasów mieszanych i jodłowych. Krajobraz urozmaicają piaszczyste wydmy, malownicze doliny śródleśnych rzek i duże kompleksy stawów. Niezwykle bogata jest janowska fauna, szczególnie od strony ornitologicznej. Można tu zobaczyć orła bielika, żurawia, orlika krzykliwego, bąka, cietrzewia, głuszca, bociana czarnego. Flora to 39 gatunków porostów, 18 gatunków wątrobowców, 101 gatunków mchów i 795 gatunków roślin naczyniowych. Naliczono 97 zespołów roślinnych. Występuje tu widłak torfowy, rosiczka, bagnica torfowa, czosnek niedźwiedzi i siatkowaty, storczyk plamisty, wawrzynek główkowaty, wilczomlecz migdałolistny i wiele innych.

Na terenie Lasów Janowskich funkcjonuje obecnie sześć rezerwatów przyrody:

• Lasy Janowskie – 2673 ha, utworzony w 1984 r. na terenie Partyzanckiego Parku Pamięci Narodowej. Obejmuje słynne Porytowe Wzgórze, dolinę Branwi, stawy i bory. Głównie rośnie tu sosna, choć występują także piękne płaty drzewostanów jodłowych, z domieszką buka, dębu i olchy.
• Jastkowice – 46 ha, ustanowiony w 1959 r. Obejmuje niegdyś typowy dla Puszczy Solskiej, niemal pierwotny las mieszany. Rosną tu jodły, dęby szypułkowe, lipy drobnolistne i buki. Wiek wielu drzew w Jastkowicach określa się na ok. 200 lat.
• Imielty Ług – 802 ha, utworzony w 1988 r. na terenie zajmowanym przez torfowiska wysokie (miąższość torfu 6 m), przejściowe, stawy i bory (głównie bór mieszany wilgotny). Centralną część rezerwatu zajmuje zarastający staw, będący dawnym naturalnym jeziorem. Bagno w części płn. tworzy stawy Imielty Ług i Radetko, przecięte groblą. W części płd. niemal w sam środek, wcina się wąski język lasu porastający wydmę. Naliczono tu 45 zespołów roślinnych. Występują turzyce, bagnica torfowa, widłaki, rosiczki i salwinia pływająca. Bagno Imielty Ług to także ostoja ptactwa – ok. 95 gatunków (m.in. licząca ponad 1000 gniazd kolonia mewy śmieszki).
• Szklarnia – 278 ha, ustanowiony w 1989 r., chroni rozległe bagnisko i lasy sosnowo-jodłowe tworzące zespoły borowe. Występują także brzoza i olcha.
• Kacze Błota – 168 ha, powołany w 1988 r., rezerwat obejmujący bór bagienny i torfowisko wysokie, a w najbardziej podtopionej części torfowisko przejściowe.
• Łęka – 378 ha, ustanowiony w 1999 r., obejmujący lasy łęgowe, olsy, bory mieszane. Występuje jesion, wiąz i – miejscami – jawor.Planuje się jeszcze powołanie rezerwatów:
• Modrzewina – 6 ha, chroniący stanowisko modrzewia polskiego,
• Bagno Rakowskie – 618 ha, zajmowane przez bór bagienny, a także torfowiska przejściowe i wysokie.

Warto wspomnieć także o ostoi konika polskiego w Szklarni.

TRASY TURYSYCZNE

Najważniejszą trasą turystyczną prowadzącą przez Puszczę Solską i Lasy Janowskie, jest szlak „walk partyzanckich” (część zach. znakowana czerwono, część wsch. czarno). Uzupełniają go szlaki: „szumów” (w okolicy Suśca, niebieski), „ziemi józefowskiej” (zielony) i „krawędziowy” (czerwony). Dodatkowo utworzono sieć szlaków w okolicy Porytowego Wzgórza pod Janowem Lubelskim. Warte poznania są także dwie ścieżki przyrodnicze w rezerwatach: „Czartowe Pole” koło Hamerni i „Bukowy Las” koło Narola.