Roztocze Środkowe rozpościera się wzdłuż doliny rzeki Wieprz pomiędzy Szczebrzeszynem i Zwierzyńcem a obniżeniem na linii Rebizanty – Narol -Lubycza Królewska. Oddziela ono Kotlinę Sandomierską od Kotliny Pobuża (Małe Polesie). Od płn. do tej części Roztocza przylega Padół Zamojski.
Roztocze Środkowe zwane jest też Tomaszowskim i – z racji swego położenia- Centralnym. Geolodzy używają określenia wapienno-piaszczyste, ponieważ występują tu wapienie litotamniowe i piaskowce mioceńskie, natomiast brak jest pokrywy lessowej. W krajobrazie dominują wierzchowiny zbudowane z opok kredowych, porozcinane rozległymi dolinami, nad którymi wznoszą się samotne wzgórza ostańcowe zbudowane z wapieni. Występują także wysokie, piaszczyste wydmy. Wyraźnie odznaczają się dwa poziomy zrównań na wysokości 310-320 m n.p.m. i 340-350 m n.p.m. Ponad nie wznoszą się kamieniste kopce ostańców z najwyższym z nich – Wapielnią (387 m n.p.m.). Osobliwość stanowi góra Kamień koło Stanisławowa, na której szczycie znajdują się kilkumetrowe skałki o niezwykłych kształtach. Nieco mniejsze głazy znajdują się w rezerwacie “Piekiełko” (1,24 ha) koło Tomaszowa Lubelskiego.
Lasy zajmują na Roztoczu Środkowym ponad 40% powierzchni. Ich najcenniejsze partie, w tym bory jodłowe i buczyna karpacka, chronione są w Roztoczańskim Parku Narodowym. Starodrzew bukowo-jodłowy otaczany jest opieką także w rezerwatach “Debry” (180 ha) koło Bondyrza i “Św. Rocha”(202,60 ha) koło Krasnobrodu. Stary las jodłowy podlega ochronie w rezerwacie “Zarośle” (64 ha) koło Ulowa.
KILKA INFORMACJI DLA TURYSTY
Roztocze Środkowe jest najlepiej zagospodarowaną częścią Roztocza. Znajduje się tu wiele sezonowych schronisk, kwater agroturystycznych, a nawet pensjonatów. Turystyce sprzyja gęsta sieć szlaków turystycznych i nagromadzenie znacznej ilości atrakcji przyrodniczych. To właśnie na Roztoczu Środkowym utworzono Roztoczański Park Narodowy (z buczyną karpacką i borem jodłowym). Jego uzupełnieniem w części wschodniej jest Krasnobrodzki Park Krajobrazowy, a w płd. fragment Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej. Na płynących tu rzekach wytworzyły się serie niewielkich, malowniczych wodospadów . Są one chronione w rezerwatach przyrody “Czartowe Pole” (80,51 ha), “Nad Tanwią” (74,03) i “Szum” (18,17 ha). Uwagę zwracają zróżnicowane lasy i ciekawostki geologiczne: góra Kamień koło Stanisławowa i rezerwat “Piekiełko” koło Tomaszowa Lubelskiego.
KOMUNIKACJA.
Roztocze Środkowe przecina linia kolejowa Zawada -Bełżec. Niektóre stacje skomunikowane są ze szlakami turystycznymi (Zwierzyniec, Józefów Roztoczański, Długi Kąt, Nowiny, Susiec, Bełżec). Lokalnie do wielu miejscowości można dojechać autobusami z Lublina, Zamościa, Tomaszowa Lubelskiego, Józefowa, Zwierzyńca, Suśca, czy Biłgoraja (kursy PKS i “Autonaprawy”, a także przewoźnicy prywatni).
NOCLEGI.
W wielu miejscowościach znajdują się liczne kwatery prywatne i pensjonaty. Schroniska sezonowe znajdują się w Górecku Starym, Józefowie, Krasnobrodzie, Suścu, Tomaszowie Lubelskim, Zamościu, Zwierzyńcu. Uzupełnienie stanowią stanice harcerskie w Majdanie Sopockim. Lokale o wyższym standardzie (hotele, pensjonaty – w większości całoroczne) dostępne są w Zwierzyńcu, Krasnobrodzie, Suścu, Tomaszowie Lubelskim i Zamościu.
SZLAKI I ŚCIEŻKI TURYSTYCZNE.
Szlaki rowerowe:
- Centralny Szlak Rowerowy Roztocza, odcinek Zwierzyniec – Bełżec (znaki czerwone), 60 km. Szlak prowadzący niemal wyłącznie lokalnymi szosami. Już na początku ciekawy zjazd/podjazd w rejonie wsi Sochy i Szozdy, za Tereszpolem przyjemny odcinek leśny, a dalej wizyta nad zarastającym Jęziorem Tarnowolskim. Wyróżnić warto jeszcze okolice Łosińca i Szalenika.
- Ścieżka rowerowa RPN do Florianki: Zwierzyniec – Florianka – Górecko Stare (znaki żółte), 12 km. Bardzo przyjemny przejazd przez Roztoczański Park Narodowy utwardzaną drogą zamkniętą dla ruchu samochodowego.Oprócz lasów warto zwrócić uwagę na leżący tuż przy szlaku malowniczy Czarny Staw, a także Malowany Most. We Floriance warto zwiedzić izbę leśną i poznać egzotyczne drzewa na ścieżce dendrologicznej.
Szlaki piesze:
- Szlak “szumów” (znaki niebieskie), 17 km. Pozwala poznać niewielkie wodospady znajdujące się w dolinach potoku Jeleń i rzeki Tanew (rezerwat “Nad Tanwią”). To chyba najładniejsza ze wszystkich tras turystycznych Roztocza. Szlak ma charakter pętli rozpoczynającej się i kończącej przy budynku stacji PKP w Suścu.
- Szlak prowadzący dookoła Roztoczańskiego Parku Narodowego im. A Wachniewskiej (znaki zielone) Zwierzyniec – Florianka, 69 km. Doprowadza m.in. do Bondyrza, miejscowości znajdującej się ledwie 2 km od Guciowa, a Guciów to miejsce gdzie znajduje się ciekawy prywatny skansen “Zagroda Guciów” państwa Anny i Stanisława Jachymków. Szczególnie warto wyróżnić odcinek Szewnia Dolna – Wojda – Lasowce – Potok Senderki.
- Szlak “im. W. Podobińskiej” Zamość – Susiec (znaki zielone), 60 km. Prowadzi m.in. przez Krasnobród i najwyższe wzniesienie Roztocza Środkowego – Wapielnię. Najciekawszy odcinek: Szur – Wapielnia – Susiec.
- Fragment szlaku “partyzanckiego” na odcinku Krynice – Szczebrzeszyn (znaki czerwone), 45 km. Szlak zaczyna się na skraju Grzędy Sokalskiej przecinając następnie całe Roztocze Środkowe, a kończąc swój bieg na Roztoczu Zachodnim. Na trasie mijamy dwa ważne roztoczańskie ośrodki turystyczne: Krasnobród i Szczebrzeszyn. Najpiękniejszy jest odcinek szlaku prowadzący przez lasy Roztoczańskiego Parku Narodowego (obszar ochrony ścisłej “Jarugi”).
- Szlak “krawędziowy” Zwierzyniec – Susiec (znaki czerwone), 53,5 km. Na trasie m.in. Górecko Kościelne z aleją pomnikowych dębów, Józefów i rezerwaty przyrody z niewielkimi wodospadami “Czartowe Pole”(dojście do nich z Hamerni za ścieżką dydaktyczną) i “Szum” (tu także trzeba skorzystać ze ścieżki dydaktycznej).
- Szlak “centralny”, odcinek Bełżec – Zwierzyniec (znaki niebieskie), 75 km. W początkowej części szlak nie zapowiada zbyt wielu atrakcji – sporo szosy. Dalej jest jednak dużo bardziej interesująco, najciekawszy jest odcinek od okolic Ulowa (rezerwat “Zarośle”) przez Wapielnię, Wzgórze Kamień i skraj lasów Roztoczańskiego Parku Narodowego do Zwierzyńca.
- Dawny szlak “łącznikowy”, obecnie fragment szlaku “walk partyzanckich”, odcinek Tomaszów Lubelski – Susiec (znaki czarne), 20 km. Po drodze sporo lasów i ciekawostki krajoznawcze w Łosińcu: dawna cerkiew i cmentarz wojenny.
Szlaki związane z Roztoczem Południowym (Wschodnim), zaczynające się na Roztoczu Środkowym:
- szlak “południowy” Susiec – Narol (znaki żółte) i początkowy odcinek szlaku “wolnościowego” (znaki czerwone) Tomaszów Lubelski – Hrebenne (prowadzący do Bełżca).
- W Tomaszowie zaczyna się szlak “historyczny” (znaki zielone) prowadzący przez Grzędę Sokalską. Z punktu widzenia Roztocza Środkowego istotny jest pierwszy odcinek (23 km) prowadzący do Huty Turobińskiej (przez rezerwat “Piekiełko” i malowniczy punkt widokowy – Białą Górę).
Na Rotoczu środkowym znajduje się wiele ścieżek dydaktycznych i spacerowych m.in. na Bukową Górę w Roztoczańskim Parku Narodowym, ścieżka nad Tanwią.
Znajdziemy tu też liczne kapliczki, mogiły, cmentarze oraz pozostałości po osadach i wsiach.